یادم میاد توی دانشگاه، سر درس تکوین که بودیم , استادمون گفت :" در این مرحله از نمو رویان _که 1000تا 2000سلولی هست_ یکی از کروموزوم های X در جنس ماده غیرفعال میشه، که بعدا راجع بهش صحبت میکنیم؛ اونجایی که قرارِ در مورد فرضیه لیون , جسم بار و موزائیسم حرف بزنیم".

ترم تمام شد و استاد هم به موضوعِ مورد علاقه من نپرداخت!  من موندم و  دغدغه ی  ذهنی من، که بالاخره غیرفعال شدن یکی از کروموزوم های X یعنی چه؟ موزاییسم و جسم بار و ... خلاصه اینکه فکر کردم خیلی از چیزها رو راجع به کروموزوم x میدونین ولی این موضوع ممکنه برای شما هم جالب باشه.  خانه زیستی های عزیز، تقاضا میکنم حتما کامنت بذارین و نظر بدین که از مسیری که داریم میریم جلو خوش تون میاد یا نه؟

حتی میتونین پیشنهاد موضوع بدین!! و حتی یه پست درست کنین تا به اسم خودتون اینجا بذاریم واسه همه انجمنی ها... خب، حالا میریم سراغ موضوع... موزائیسم چیست؟  پدیده موزائیسم،  به حضور دو یا چند جمعیت سلولی با ژنوتیپ های متفاوت در یک جانور گفته می شود. 

مثلا به عکس مرغ عشق این پست دقت کنید؛  رنگ پرها در بخشی از بدن سبز و در بخشی دیگر آبی بروز پیدا کرده است . و یا همین گربه ایی که در این صفحه دیده می شود  دارای رنگ موی سیاه و نارنجی است. راستی, تا به حال به دلیل این پدیده  فکر کرده اید؟! موزائیکی شدن می تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیافتد که در این گفتار، موزائیسم به علت پدیده غیرفعال شدن کروموزوم X یا همان X_inactivation را مورد بررسی قرار می دهیم.

موزائیکی شدن به هر دلیلی که باشد حاصل آن ایجاد سلول هایی با ژنوتیپ های متفاوت در یک لاین سلولی است. همه ی سلول هایی که از یک نوعِ واحدِ سلول منشا می گیرند را یک " لاین سلولی"  می نامند. مثلا لاین سلولی پوست, لاین سلولی خون , لاین سلولی مغز و ...

در پدیده ی موزائیسم ،  یک لاین سلولی با مثلا دو نوع ژنوتیپِ متفاوت وجود دارد. مجدداً به عکس گربه در پست فوق نگاه کنید و یا به عکس مرغ عشق در تصویر زیری؛  متوجه می شوید که در رنگ موی گربه یا پر مرغ عشق،  دو نوع ژنوتیپ با دو نوع فنوتیپ وجود دارد. ... و اما غیرفعال شدن کروموزوم X

در پستانداران , نرها, هتروگامتیک(XY), ماده ها, هوموگامتیک (XX) هستند. برای جبران این تفاوت کروموزوم های جنسی , به طور تصادفی یکی از کروموزوم Xدر جنس ماده,طی فرایندی به نام لیونیزاسیون (فرضیه لیون), غیرفعال می شود. این کروموزوم غیرفعال به شدت هتروکروماتین بوده و به شکل اجسام تیره رنگ به غشا هسته اتصال می یابد.
 
پدیده فوق که در انسان نیز دیده می شود, اولین بار توسط دکتر " موری بار" سیتوژنتیکدان کانادایی کشف شد و به همین علت به این اجسام کروماتینی جسم بار گفته می شود. غیر فعال شدن کروموزوم X فرآیندی است که طی آن یکی از دو کروموزوم X ای که در پستانداران ماده وجود دارد غیرفعال می شود. تقریبا تمام پستانداران ماده دو کروموزوم X دارند, این پدیده جلوگیری از آن می کند که محصولات کروموزوم ایکس در ماده در مقایسه با پستانداران نر, که داری یک کروموزوم X هستند دو برابر بیان شود ...

اینکه کدام یک از دو کروموزوم X موجود غیر فعال شود پدیده ای تصادفی است. بعد از اینکه کروموزوم X مادری یا پدری در پستانداران ماده در مراحل اولیه تقسیم تخم به صورت تصادفی غیر فعال شد, در مراحل بعدی سلول هایی که تقسیم این سلول ناشی می شود , غیر فعال شدن کروموزوم X در آن ها تصادفی رخ نمی دهد.
اما گاهی این پدیده باعث ایجاد موزائیسم در پستانداران ماده می شود, به این صورت که در برخی سلول های آن ها کروموزوم های X مادری و در برخی دیگر از سلول ها کروموزوم X پدری غیرفعال می شود .

این حالت در گربه ماده باعث به وجود آمدن گربه هایی با نام calico cat می شود. گرچه ژن های زیادی در الگو و رنگ گربه دخالت دارند اما یکی از این لوکوس های بسیار تاثیرگذار , که در رنگ پوست گربه دخالت دارد بروی کروموزوم X قرار گرفته است. برای این لوکوس دو الل وجود دارد; X+ , که موجب تولید رنگ سیاه می شود و XO که موجب تولید رنگ نارنجی می شود .

گربه نر همی زیگوس می باشد پس این الل ها در گربه نر موجب تولید رنگ سیاه (Y+X) می شود یا نارنجی (XOY). گربه ماده ممکن است X+X+ نارنجی OXOX و یا مدل لاک پشتی X+XO باشد و هر دو رنگ نارنجی و سیاه را بروی خود داشته باشد. این پدیده ناشی از غیرفعال شدن متفاوت کروموزوم X حاوی لوکوس الل نارنجی غیرفعال شده و در سایر سلول ها کروموزوم X حاوی لوکوس الل سیاه غیر فعال شده است. پس شما با دیدن این مدل گربه ها به راحتی می توانید جنسیت گربه را تشخیص بدهید . البته در موارد خیلی نادر این حالت ممکن است در گربه های نر با ژنوم X+XOY نیز ایجاد شود.

 

https://www.instagram.com/p/BV5e-TXBw-_/?utm_medium=copy_link